Dit land is grotendeels door mensenhanden 'gemaakt': bedijkt, ingepolderd en ontgonnen. De aanpassing aan en de strijd tegen het water is een rode draad in de geschiedenis van deze regio.

AAN DE PERIFERIE VAN EUROPA

De regio die nu Nederland heet, is een rivierdelta aan de periferie van het continent Europa. Deze geografische ligging bepaalt door de eeuwen heen de geschiedenis van dit gebied. Vanaf 4500 v.Chr. ontwikkelen zich hier agrarische samenlevingen en vanaf het begin van de jaartelling is de regio een grensgebied van het Romeinse rijk. In later eeuwen maakt de regio onderdeel uit van andere grote rijken. Pas vanaf circa 1590 beginnen de eerste contouren van het huidige Nederland zich op de kaart af te tekenen. Nog vaak zullen de grenzen diepgaand worden gewijzigd.

EEN GEKERSTEND LAND

Over de godsdienst van de vroegste bewoners van de regio is weinig bekend, maar dankzij onder andere Tacitus weten we wel iets van de goden die men hier te lande vereerde. Vanaf circa 600-700 worden de bewoners van de lage landen bij de zee bekeerd tot het christendom. Kloosters worden centra van cultuur. In zestiende en zeventiende eeuw wordt er vanwege de juiste leer oorlog gevoerd. Tot op de dag van vandaag is het christendom een belangrijk kenmerk van de Nederlandse cultuur.

EEN NEDERLANDSE TAAL

De eerste geschreven woorden in het Nederlands die we hebben dateren van ca. 1100. Ze zijn geschreven door een Vlaamse monnik. Drukwerk in de 'moederstaal' komt pas in vijftiende eeuw op gang. Lang wordt er door sommigen nog geschreven en gesproken in het Latijn (wetenschap) en in het Frans (elite). Regio's hadden hun eigen dialecten. Toch bestaat er een lange traditie van Nederlandstalige literatuur. De taalgrens loopt niet parallel met staatkundige grenzen.

VERSTEDELIJKT LAND EN HANDELSKNOOPPUNT

Vanaf circa 1100 vindt hier verstedelijking plaats en ontstaan er handelsknooppunten. Eerst ligt het zwaartepunt in het zuiden (Vlaanderen en Brabant), vanaf circa 1500 ook sterk in het Noorden (Holland). Holland en Zeeland zijn vanaf circa 1600 een belangrijk handelsknooppunt in Europa. Die functie heeft Nederland op dit moment nog steeds.

REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN

De steden met hun burgers hebben andere belangen dan de adel. De eerste tekenen van die belangentegenstelling doen zich al vroeg voor. In de late middeleeuwen probeerden Bourgondische vorsten de 'Lage Landen' onder één bestuur te brengen, maar deze politiek roept verzet op van steden en adel. In de zestiende eeuw mengt dit verzet zich met de roep op kerkhervorming. Een oorlog breekt uit en edelmannen worden 'geuzen'. Willem van Oranje groeit uit tot leider van de Opstand en heet daarom 'vader des vaderlands'. Na zijn gewelddadige dood in 1584 ontwikkelt zich de bijzondere politieke structuur van 'de Republiek'. Kenmerkend voor de Republiek: bestuursmacht van regenten; zwak centraal gezag; godsdiensttolerantie.

DE BLOEI VAN DE GOUDEN EEUW

In de zeventiende eeuw is de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een grootmacht in Europa: economisch, politiek en cultureel. Kort, maar hevig. Immigranten (joden, Vlamingen, hugenoten) spelen in die bloei een grote rol. Op cultureel gebied is met name de omvang en kwaliteit van de zeventiende-eeuwse schilderkunst opmerkelijk. Economisch gezien waren dat de scheepvaart, de stapelmarkt, de hoog ontwikkelde landbouw én de nijverheid. Ook verwierven Nederlandse geleerden internationale roem met uitvindingen op het technische vlak. Politiek gezien had de Republiek een uitzonderlijke staatsvorm op een continent waar koninkrijken de regel waren. Met het rampjaar 1672 begint aan deze ongekende bloeiperiode een einde te komen. Daarna is de Republiek een bescheiden speler op het Europese toneel, afhankelijk van wat de Europese grootmachten voor speelruimte geven. Ook economisch en cultureel is de Republiek vanaf het einde van de zeventiende eeuw minder toonaangevend in Europa.

KOOPMANSGEEST EN KOLONIALE MACHT

Vanaf circa 1600 bevaren Nederlandse schepen de oceanen. Het zwaartepunt van de handel ligt in Europa, maar daarnaast wordt handel gedreven in Azië, Afrika en Amerika. In Azië en Amerika worden koloniën gesticht. Op de drie continenten handelen de Nederlanders ook in slaven. In de 19de eeuw leidt centralisatie van Nederlands bestuur in koloniën tot langdurige oorlogen. Nederland heeft tot op de dag van vandaag sterke banden met Indonesië, Suriname en de Antillen.

EENHEIDSSTAAT EN CONSTITUTIONELE MONARCHIE

In de tweede helft van de 18de eeuw ontstaat mede onder invloed van de Verlichting in brede kringen van de bevolking behoefte aan het verwerven en verspreiden van kennis. Nieuwe ideeën over de inrichting van staat en maatschappij worden geuit. Pogingen van de patriottenbeweging om de macht van de stadhouders te beperken en de burgers meer invloed te geven mislukken aanvankelijk. Tussen 1795 en 1848 wordt de huidige Nederlandse staat geformeerd. De basis voor de eenheidsstaat wordt gelegd in de Franse tijd (1795-1813). Na de nederlaag van Napoleon wordt Willem I, de zoon van de laatste stadhouder, koning over een verenigd koninkrijk. Dit 'herstel' van de Nederlanden duurt niet lang, want het revolutiejaar 1830 doet ook Brussel aan. In 1848 worden met de Grondwet van Thorbecke de grondslagen gelegd voor de constitutionele monarchie die Nederland nu nog altijd kent. Het koninkrijk wordt nu een kleine mogendheid die de neutraliteit koestert.

ONTSTAAN VAN MODERNE SAMENLEVING

Vanaf circa 1870 groeien Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht uit tot de grote steden. Industrialisatie vindt hier (relatief laat) plaats. Wat eerder begint ook de aanleg van het huidige spoorwegnet. De afstanden worden kleiner: de eenwording van Nederland. De roep om gelijke rechten wordt luider. 'Gewone' burgers eisen invloed in de samenleving en de politiek. Dit mondt in 1917 en 1919 uit in algemeen kiesrecht voor respectievelijk mannen en vrouwen. 'Moderne' kunstenaars beschouwen zich niet langer als hoeders van gevestigde kunsttradities en ontpoppen zich als vernieuwers van de kunst. In de literatuur is dit streven terug te vinden bij de 'Tachtigers', in de schilderkunst bij impressionisten en postimpressionisten en in de toegepaste kunst bij aanhangers van de 'Nieuwe Kunst' (Art Nouveau) en het modernisme.O

NEDERLAND IN TIJD VAN WERELDOORLOGEN

Als klein land probeert Nederland zich te onttrekken aan de grote conflicten in Europa. Met de Eerste Wereldoorlog lukt dat, maar na afloop daarvan wordt het land meegesleurd in de wereldcrisis. De Duitse bezetting kent als grootste dieptepunten het bombardement op Rotterdam, het deporteren en vermoorden van de joodse bevolking en de hongerwinter. In Azië begint de oorlog in 1942, maar na de bevrijding van 1945 begint een nieuwe oorlog die duurt tot 1949. De Tweede Wereldoorlog is 'het verleden dat weigert geschiedenis te worden'.

VERZORGINGSSTAAT, DEMOCRATISERING EN ONTKERKEIJKING

Na de oorlog wordt direct de 'wederopbouw' ter hand genomen. Na deze jaren van zuinigheid en hard werken breekt vanaf het einde van de jaren vijftig een grote verandering door in de levensstijl van de Nederlandse bevolking. De verzorgingsstaat en de welvaartssamenleving zorgen voor een radicale verhoging van de levensstandaard. Daarnaast maken mensen zich los van vertrouwde verbanden van kerk, zuil of gezin. Typerend zijn met name een minder hiërarchische verhouding tussen ouders en kinderen, het ontstaan van nieuwe rolpatronen tussen mannen en vrouwen en het ontstaan van vrijere opvattingen over seksualiteit. Op politiek gebied valt dit samen met een sterk democratiseringsstreven: het gezag van de gevestigde elites wordt ter discussie gesteld.

NEDERLAND KRIJGT KLEUR

Na de Tweede Wereldoorlog raakt Nederland gewikkeld in een koloniale oorlog tegen de Indonesische onafhankelijkheidsbeweging. Tijdens en na deze oorlog vertrekken Nederlanders, Indische Nederlanders en Molukkers naar Nederland. Andere immigratiebewegingen volgen: vanaf de jaren zestig arbeiders uit de mediterrane landen, rond de dekolonisatie van Suriname (1975) uit deze (voormalige) kolonie, later ook uit de Nederlandse Antillen en tal van andere regio's. De Nederlandse samenleving verandert met deze toegenomen immigratie. Tussen de gevestigden en de nieuwkomers ontstaan de nodige spanningen.

NEDERLAND IN EUROPA

Nadat de Tweede Wereldoorlog is ingeruild voor de Koude Oorlog wordt Nederland in Europa een pleitbezorger van Atlantische en Europese samenwerking. Na de beëindiging van de Koude Oorlog komt de Europese samenwerking in een stroomversnelling. In deze fase is Nederland ook actief bij vredesoperaties.

NOOT