ENKA Breda; bedrijf van synthetische garens met ruim 1700 werknemers. De eerste wervingsacties waren reeds achter de rug. Op eigen initiatief een sollicitatie formulier opgevraagd; als zodanig ingevuld en verzonden. Enkele dagen later kregen wij huisbezoek van de personeelschef de heer Hoebink.

HUISBEZOEK

Tijdens het zeer prettige onderhoud met de personeelschef, gaf deze aan dat gemeente Breda een groot aantal nieuwe woningen beschikbaar had gesteld voor nieuwe ENKA werknemers; toen nog geheten de Algemene Kunstzijde Unie (AKU). In de laatste fase van toewijzingen kwamen alleen nog gezinnen in aanmerking met minimaal één kind. Voorzichtig werd gevraagd naar een mogelijke gezinsuitbreiding.

ALTERNATIEF

Broer Sjaak was 15 jaar en werkzaam bij kruidenier Simon de Witt, zocht eveneens een andere baan. Als alternatief werd deze mogelijkheid besproken en positief ontvangen. Enkele weken later werd de verhuizing gerealiseerd. Blij met de baan en een prachtige woning, maar een emotioneel afscheid. Sjaak kwam in dienst van een jeugdafdeling. Hij miste zijn vrienden erg; kreeg enorm heimwee. Een half jaar later keerde hij terug naar Kerkrade.

CONTINU DIENSTEN

In de wijk woonden veel werknemers van ENKA; zo ook een aantal Limburgers die via eerdere wervingsacties waren aangenomen. De werkzaamheden waren in volcontinu diensten; het waren lange dagen maar de lonen waren goed. Zeven aaneengesloten dagen werken; hierna drie dagen vrij. Ik was werkzaam als operator in de Twijnderij en tevens lid van de Bedrijfsbrandweer.

BEDRIJFSBRANDWEER

Op het bedrijfsterrein bevond zich de brandweerkazerne met brandweerwagen met nodige inventaris. In elke ploeg zat een groep medewerkers die naast de productie tevens lid waren van de bedrijfsbrandweer. Elke woensdag na afloop van de vroege dienst, om toerbeurt instructie in de brandweerkazerne, maar ook op het bedrijfsterrein of aanwezige gebouwen.

Aangezien er in de productiehallen door de draaiende machines enorm lawaai heerste, waren oordopjes verplicht gesteld. Om die reden waren de leden van de bedrijfsbrandweer niet in bezit van oproeppiepers. Bij daadwerkelijke calamiteiten of oefeningen had de portier de opdracht om de TL verlichting in de hallen vijftien seconden te laten knipperen.

Een teken om zich onmiddellijk naar de brandweerkazerne te begeven. Het uitrukken van de bedrijfsbrandweer werd dan ook regelmatig beoefend. De ene keer was het om ´zogenaamde´ gewonden van het dak te halen, de andere keer was het een brandend olievat of pallet box. Uiteraard speciaal voor de oefening veroorzaakt. Als de sirene van de brandweerwagen loeide, stond het personeel van het administratie kantoor via de ramen toe te kijken.

In bepaalde gevallen werd de zuigkorf van de pomp in het ´Markkanaal´ gedropt. De pompbediende gaf vol gas waarna het waterfestijn kon beginnen. Nieuwsgierigen op de kade keken toe hoe de klus werd geklaard. Af en toe met een applaus. Binnen de organisatie van de brandweer de nodige opleidingen, als zodanig de vereiste diploma´s behaald: ´Brandwacht, Redder, EHBO en Reanimatie.´ Ook interne opleidingen gevolgd voor operator in de productie.

SPORT

ENKA deed veel aan welzijn voor de medewerkers. Een prachtig aangelegd voetbalveld; werknemers uit Breda Noord hadden een elftal samengesteld met de toepasselijke naam BRENO. Aldus werd deelgenomen aan bedrijfscompetities en overige wedstrijden. Na verloop van tijd opstond er een kleine doorstroming van voetballers. Ook niet ENKA -werknemers werden toegelaten. De wedstrijden heerlijke ontspanning, soms met de nodige spanning of humor.

In het Bourgondische België speelde we een aantrekkelijke wedstrijd tegen onze Belgische collega´s. Winnen was echter niet zo belangrijk, het was meer bedoeld als een verbroederingsfeest. De echtgenote van een van deze collega´s had een kippenfarm; na afloop van de wedstrijd zaten we aan de rijk gevulde dis

Bij een andere gelegenheid was het ENKA voetbalterrein reeds in gebruik. Om alsnog een geplande wedstrijd te kunnen spelen weken we uit naar Prinsenbeek. Een van onze medespelers had dit ´stadion´ gearrangeerd. De eigenaar stelde ons in de gelegenheid om op een hobbelig weiland te voetballen. Hij had er doelpalen op geplaatst en kalklijnen aangebracht. Hij was niet veeleisend, we hoefden er niet voor te betalen. Hij stelde het wel op prijs als we naar afloop een pilsje zouden drinken. In een schuur was een kantine ondergebracht. Zo gezegd zo gedaan; we maakten dan ook dankbaar gebruik van deze faciliteit in Bonanza stijl
Een van onze medespelers (Twan) stond bekend om de enorme boeren die hij kon laten. Na afloop van de wedstrijd stond ik mij in een koeienstal bij een van de troggen te wassen. Plotseling hoorde ik weer een enorme boer. Met het schuim in de ogen zei ik: "Twan, kun je dit nu echt niet laten." Ik kreeg echter geen reactie; toen ik mijn ogen opende keek ik in een paar enorme koeienogen.

HEIMWEE

Inmiddels woonden wij twee jaar in Breda; in deze periode kwam moeder en schoonvader te overlijden. De geboorte van onze kinderen hebben ze helaas niet meegemaakt. Maandelijks gingen we in Kerkrade op familiebezoek. Zee verheugend voor alle partijen; als wij dan weer vertrokken zei schoonmoeder: "Jammer dat jullie weer moeten gaan en zo ver weg wonen." Het heimwee stapelde zich op.

In overleg met bedrijfsleiding werd mogelijkheid geschapen om over te stappen naar dochterbedrijf ENKA-GLANZSTOFF in Oberbruch Duitsland; werd wel op een wachtlijst geplaatst. Kort voor Kerstmis de resterende vakantiedagen opgenomen; weer op bezoek in Kerkrade. Een kennis tipte mij dat er in Duitsland een grote vraag was. Hierbij wees hij naar het standbeeld van de mijnwerker in Kerkrade.

FRÖHLICH UND KLÜPFEL

Deze firma was werkzaam in de Duitse mijnen. Middels springstof werden steen gangen gedreven. Wij waren weer thuis met goede verdiensten; echter met veiligheidsvoorschriften namen ze het niet zo nauw. Toen ik hierover opmerkingen maakte kreeg ik als antwoord: "Zeit ist Geld."

Inmiddels een oproep ontvangen om mij op datum en tijd te melden bij ENKA-GLANZSTOFF in Oberbruch; een nieuwe opleidingsgroep zou van start gaan. Mijn ontslagaanvraag werd door het mijnbedrijf niet in dank aangenomen; mij werd te kennen gegeven dat ik een termijn van zes weken moest uitwerken. Helaas kreeg ik op dezelfde dag van de ontslagaanvraag, een ongeval; werd hiervoor behandeld in het ziekenhuis van Bardenberg. Laat in de avond werd ik met een taxi thuis gebracht. Claire was inmiddels geïnformeerd; zat in spanning te wachten.

OBERBRUCH DUITSLAND

Enkele weken later begon ik daadwerkelijk bij ENKA-GLANZSTOFF. Met een groep nieuwelingen werd ik ingewerkt in de procedures; had hierbij wel het voordeel dat ik de technische werkzaamheden niet verleerd had.

Nadat wij ingewerkt waren werden we in ploegdiensten ingedeeld; elke dag werden we met pendelbussen opgehaald en gebracht; heen en weer ruim anderhalf uur. Interesse in de omgeving was er niet; meestal werd een dutje gedaan. De pauze in het bedrijfsrestaurant ; voor enkele Duitse Marken kon men een volledige warme maaltijd kopen.

De diensten op zondag bestonden uit 12 uur aaneengesloten in de productie. Vertrek bij donker en thuis bij donker; het waren lange dagen. De cultuur in het bedrijf was echt Duits; tegen het einde van een zondagsdienst was ik de handen aan het wassen. Plotseling stond een voorman naast mij en snauwde: "Herr Schupp; hier wird bis zur Dienstende gearbeittet."

KERKRADE - BREDA – PRINSENBEEK

Tijdens een doordeweekse vroege dienst zag ik een excursie groep door de fabriekshal lopen. Al snel bleek dat het een groep van ENKA Breda betrof; enkelen waren verbaasd mij te zien en vroegen hoe het mij verging. Thuis vertelde ik over deze ontmoeting.

Of het zo moest zijn; enkele dagen na deze ontmoeting had ik een telefonisch onderhoud met personeelschef van ENKA BREDA. Wij hadden nog geen eigen telefoon; belde vanuit een telefooncel. Met betrekking tot het in te vullen belastingformulier deed ik navraag naar een loonverklaring. Tijdens dit gesprek vroeg de personeelschef mij eveneens hoe wij de terugkeer naar Kerkrade ervaren hadden. In het kort vertelde ik over het ongeval in de Duitse mijn; maar ook over de cultuurverschillen tussen Breda en Oberbruch.

Het waren nog gouden tijden; personeelschef  bood mij aan om te overwegen om naar Breda terug te keren. De eerst vrijkomende woning zou hij voor ons reserveren. Ik gaf aan dat ik het met Claire zou bespreken. De rest van de dag en de nacht werd van gedachte gewisseld; voor en tegens afgewogen. De ellende van afgelopen weken; het ongeval in de mijn; de lange werk- en reistijden; het probleem dat Limburg niet veel te bieden had; en uiteindelijk advies van familie om de gelegenheid toch maar aan te grijpen.

Enkele dagen later opnieuw een  telefoongesprek met de personeelschef. Deze gaf aan inmiddels een bestaande woning voor ons gereserveerd te hebben. De volgende dag werden wij aan station Breda met een taxi opgehaald om de woning te bezichtigen en om een vervolggesprek te houden. Met alle goede bedoelingen; de aangeboden woning bleek totaal uitgeleefd te zijn. Personeelschef gaf aan op korte termijn geen andere woning ter beschikking te hebben. Hij bood aan om de woning tijdelijk aan te nemen; vervolgens een toezegging om eerste keus te krijgen uit  ruim zeventig woningen die in Prinsenbeek in aanbouw waren. Na zoveel ´goodwill´ was de keuze snel gemaakt.

Na een aantal maanden konden wij daadwerkelijk een prachtige hoekwoning betrekken. Heel veel dank aan de personeelschef: "Een man een man, een woord een woord". Inmiddels weer een aantal jaren werkzaam; gingen als vanouds regelmatig op familiebezoek in Kerkrade. Heimwee gevoelens waren gelukkig verdwenen.

OVERCAPACITEIT

Het verdienen van een goede boterham was belangrijk; plotseling bleek dit een onzekere toekomst tegemoet te gaan. Op het terrein van kunstvezels bestond al enige tijd een internationale overcapaciteit. Niet alleen het AKZO-CONCERN ondervond daarvan de nadelige gevolgen, maar ook andere Europese producenten. De meesten werkten al enige tijd op een deel van hun capaciteit. De onzekere situatie bracht de directie van het concern er toe een saneringsplan op te stellen.

STRUCTUURPLAN

Op 6 april 1972 bracht ENKA-GLANZSOFF een zogenaamd structuurplan in de openbaarheid. Dit plan van deze volle dochter van het chemieconcern AKZO sloeg in omvang en betekenis alle geruchten. In Nederland moesten de bedrijven in Breda (1750 man) en Emmer-Compascuum (500 man) dicht. In Duitsland lag het plan de fabriek in Wuppertal (3000 man) sluiten.

Het was vooral de sluiting van het zeer moderne bedrijf in Breda, die velen tot wanhoop bracht. Maar ook de reacties in Wuppertal waren heftig, terwijl ook elders de boodschap hard aankwam. Breda was een geval apart, het bedrijf draaide voortreffelijk. Tegen zulke lage productiekosten, dat het zelfs in een totaal bedorven markt nog winst kan maken. In 1971 nog ruim 30 miljoen.

MEDIA AANDACHT

Uiteraard had een en ander de nodige media aandacht. De pers wilde een artikel publiceren; met name over ´Limburgers´ die via wervingsacties door ENKA waren aangetrokken. Om hier een bijdrage aan te leveren werd verslaggever en fotograaf, door personeelszaken naar mijn persoon doorverwezen. Middels een interview thuis en in het bedrijf, maar ook begeleid naar een vakbondsbijeenkomst in congrescentrum ´Het Turfschip´ in Breda, werd onderstaand verslag in het regionale dagblad ´De Stem´ en in landelijke dagbladen gepubliceerd.

DAGBLAD DE STEM

• "Ik was 25 toen aangekondigd werd dat de mijnen dicht gingen. Eerlijk gezegd was ik er niet zo rouwig om, toen met het werk te stoppen. Het is ontzettend slecht voor je gezondheid, dat had ik in mijn familie wel gezien. Ik heb niet afgewacht, daar hou ik niet van. Via de wervingsacties en eigen initiatief ben ik hier terecht gekomen. Het viel wel tegen in het begin. Het was ploegenwerk. Dat garandeerde me wel hetzelfde inkomen als ik in de mijn verdiende, maar het betekende ook dat ik zeven dagen achterelkaar moest werken."
• "Ik ben hier heel goed ontvangen, maar na twee jaar zijn we toch weer weggegaan. Mijn moeder en schoonvader kwamen te overlijden en mijn vrouw kreeg heimwee. Het was hier ook heel anders werken hè. In de mijn was je redelijk zelfstandig. Je nam zelf de beslissingen. De mentaliteit was er anders. Vooral onder elkaar. Als je in een kritieke situatie je chef verrot schold, dan was dat boven de grond zo weer vergeten. Toch zou ik als ik nu mocht kiezen niet meer naar de mijn terug willen. Je onthoud er alleen de goede dingen van. De dagen dat je zes uur in het water lag te tikken tegen koollagen vergeet je maar."
• Toch zijn we alweer snel teruggekeerd naar Breda. Het werken in Duitsland, als een van de weinige Nederlanders op het bedrijf, het pendelen beviel mij toch niet. Ik moet zeggen ze hebben ons geweldig opnieuw opgevangen. We kregen tijdelijk een oudere woning, tot dat dit nieuwe in Prinsenbeek klaar was. Ik ben weer gaan werken als operator in de productie. Daarnaast ben ik lid van de Bedrijfsbrandweer."
• "Als zo´n bericht komt als gisteren middels een expresbrief, voelt dat wel eigenaardig van binnen. Je hebt erg gespannen naar een beslissing toegeleefd en het valt toch nog tegen. Vooral dat ik er nog een paar tegenaan moet kijken zit me niet lekker. Van mij hadden we direct dicht gemogen, dan weet je waar je aan toe bent."
• Thuis is het gesprek afgelopen. We gaan naar de fabriek. Met veel enthousiasme wordt er niet gewerkt. De secretaresse bij personeelszaken: "We werken de hele dag onder hoogspanning." Er blijken in één ochtend al tientallen aanbiedingen voor banen binnengekomen. Veel mensen komen op de personeelschef af om t vragen: "Wat moeten we doen, direct weg
• Als we over het terrein lopen zegt de heer Schupp: "Snapt u nou dat zo'n bedrijf dicht gaat?" Dáár, die atoomvrije bunkers, vijf jaar geleden aangelegd. Noch maar kort geleden zijn er veertien nieuwe machines bijgekomen van een half miljoen het stuk. Dit is een super modern bedrijf." Via sluizen komen we van de ene afdeling in de andere.
• Ontelbare spoelen maken een herrie, die officieel het dragen van oordoppen noodzakelijk maakt. De ENKA wierf in het zuiden arbeiders. "We dachten hier wat op te kunnen bouwen, nu kunnen we ergens anders weer opnieuw beginnen." 
  BRON: Dagblad De Stem. Verslaggever Jan Reiff.

ROERIGE TIJD

Inkrimping en bedrijfssluitingen geven de erbij betrokken werknemers altijd een morele dreun. De zekerheden vallen weg en pas als de broodwinning een onzekere zaak wordt merk je, hoe zeer het hele leven eigenlijk is ingesteld is op dat werken. Aan bedrijfssluitingen gaan altijd geruchten vooraf. Geruchten die tegengesproken worden. Daaraan ontlenen werknemers nieuwe hoop. En dan is het zover. De tent gaat dicht. De ontzetting volgt dan op het ongeloof. De Centrale Ondernemingsraad van het concern was al enkele malen duidelijk gemaakt, dat er iets moest gebeuren. De toekomst in de vezelindustrie zag er niet rooskleurig uit.

VAKBONDEN

De vakbonden waren buitengewoon verontwaardigd over voorgenomen maatregelen, maar nog meer over de gevolgde procedure, die hen voor voldongen feiten stelde. Veel kritiek werd geoefend op het economische beleid van de raad van bestuur van de AKZO en op het negeren van de vakbonden bij de besluitvorming. Deskundigen kwamen tot de slotsom dat het niet vaststond dat sluiting van de ENKA fabrieken in Breda de beste oplossing zou zijn om uit de problemen te raken. Voorstel werd gedaan om een alternatief plan uit te werken

ONDERNEMINGSRAAD

Op 30 augustus 1972, wees ook de Centrale Ondernemingsraad van ENKA het structuurplan van de hand, nadat dit een week eerder al door de vakbonden was gedaan. Ook de vakbonden uit Duitsland en België verwierpen de plannen, en kondigden acties aan als AKZO toch aan zijn plannen zou vasthouden. Op 11 september 1972, vond overleg plaats tussen de internationale vakbonden en de raad van bestuur van ENKA. Voor de vakbonden was het kernpunt het behoud van de werkgelegenheid; voor de ENKA-directie stond rentabiliteit centraal. Het verliep zonder tot resultaten te leiden.

BEDRIJFSBEZETTING

De naam ENKA is onlosmakelijk verbonden aan de eerste bedrijfsbezetting in Nederland. Op maandag 18 september 1972 bezetten de werknemers van ENKA-Breda hun bedrijf uit protest tegen een structuurplan van het moederconcern AKZO. Dat wilde het winstgevende bedrijf in Breda sluiten. De bezetting werd gesteund door gezamenlijke Vakbonden en Ondernemingsraad. Op zaterdag 23 september werd de bezetting opgeheven nadat het structuurplan was opgeheven. Dat wilde het winstgevende bedrijf in Breda sluiten.  In 1982 werd de fabriek alsnog gesloten, voorafgegaan door de vestiging in Emmer-Compascuum. In 2002 ten slotte viel het doek voor ENKA-Ede.

ACTIEVE DEELNAME

Op 18 september 1972; om tien minuten voor twee in de middag, op het moment, dat de middagploeg de ochtendploeg afloste, werden in de fabriek van ENKA-Breda de vitale onderdelen, zoals de telefooncentrale, de telexkamers en de machines, bezet. In het ploegenrooster hadden we een keer per maand een vrij weekend. Bij die gelegenheid verbleven we met ons gezin vaker bij schoonfamilie in Kerkrade.

Op maandag 18 september 1972 zou ik dan weer beginnen aan het nachtdienst rooster van zeven dagen. Toen we in Breda op het station aankwamen, hoorden wij van omstanders dat de ENKA door personeel en vakbonden bezet was.

Nadat de bagage en kinderen thuisgebracht waren, begaf ik mij met de fiets naar de ENKA om poolshoogte te nemen. Er was een enorme toeloop van belangstellenden en de poort was gesloten. In en om de portiersloge; grote bedrijvigheid. Aan de binnenzijde stonden tientallen werknemers, leden van Vakbonden en de Ondernemingsraad. Met een aantal aanwezige ploeggenoten informeerden we naar onze status. Ons aanbod om met de reeds aanwezige bezetters de nacht in te gaan werd dankbaar aangenomen. Onze namen werden genoteerd om enkele uren later aan een spannende week te beginnen.

ROOSTERS

Gedurende deze nachtelijke ´passieve´ uren werden mijn oogjes enigszins klein. Om het in beeldspraak uit te drukken: ´De man met de hamer had toegeslagen´. Plotseling hoorde ik iemand een opmerking maken over bezoek midden in de nacht van ´Den Uyl´. Verrast antwoordde ik dat 'Joop´ toch niet zo laat op bezoek kwam. Er werd hartelijk gelachen en gewezen naar een uil die op een draad was neergestreken. Zo zie je maar dat humor overal te vinden is.

Na het verstrijken van deze eerste nacht, enkele uren slaap; kostbare zaligheid. Daarna enigszins verfrissen en een hapje eten in de bedrijfskantine. Ondanks de onzekerheid heerst er een prettige sfeer. Kaartjes werden gelegd; hier en daar een dambord of praatgroepen.

STEUN EN OVERLEG

Intussen werd er druk overlegd tussen de leiding van AKZO, Vakbonden en Ondernemingsraad. De vakbondsbestuurders hadden tevoren duidelijk gemaakt, dat zij niet aan een bemiddelingspoging wilden deelnemen, omdat dit alleen door de bezetters kon worden beslist. De ENKA vrouwen deden eveneens van zich spreken. In grote getale togen zijn naar het ´Binnenhof´voor een grote protest demonstratie.

Aan de hoofdpoort steeds een drukte van belang. Medewerkers uit het Duitse ´Wuppertal´ waren gearriveerd om eveneens hun steun en sympathie te betuigen; zeer verwarmend en emotioneel. Door het traliehek heen werden gesprekken gevoerd met belangstellenden en persdiensten. Naast het reeds eerder gehouden interview met de pers heb ik onder andere een gesprek gevoerd met Duitse collegae en TV interview met WDR.

BESLUIT

STNa dagen van onderhandelen en inspraak van ´Regering´ maakte de ´Raad van Bestuur van AKZO´ op 21 december 1972, bekend dat besloten was om het structuurplan in te trekken´. Het gejuich van de bezetters was tot aan de poort en wijde omgeving te horen. Op voorstel van de vakbonden en de actieleiding werd besloten de actie te beëindigden en de productie weer op gang te brengen.

BIJZONDERE DAG

Op 23 september 1972 werd de bezetting metterdaad opgeheven. Om half tien in de morgen zwaaide de met bloemen getooide slagboom eindelijk weer open. Het traliehek, dat de buitenwereld vijf dagen hermetisch scheidde van de bezetters, rolde zwaar en traag opzij. ENKA bezetters veen hun verwanten in de armen. Mensen lachten en huilden. Het was gelukt en voorbij. Een succesvolle week, maar ook een emotionele dag; het was immers ook de viering van onze 'TROUWDAG'.

TENSLOTTE

De strijd was gestreden; werkgelegenheid behouden. De sfeer was echter anders. In beginsel hadden reeds enkelen gebruik gemaakt van een ´voorlopige´ vertrekregeling. Echter vrij snel werden individuele regelingen ingetrokken. Het doel van vakbonden en ondernemingsraad was ´behoud van werkgelegenheid´, maar niet het bevorderen van vertrekregelingen. Uiteraard de keus om te blijven in nodige onzekerheid of alsnog te vertrekken. Voor velen een zoektocht naar enige zekerheid. Alhoewel; de toekomst anders zou leren.